Geologien i Fjordkystparken – kort forklart, lett å elske

I Fjordkysten Regional- og Geopark ligg det ei spektakulær historie gøymd i landskapet – ei forteljing om hav som opna seg, kontinent som smalt saman, og fjell som raga høgare enn dagens Mount Everest. Og det beste? Du treng verken doktorgrad eller kompass for å forstå det. Alt du treng, er litt nysgjerrigheit og eit par gode sko.

Geologi – steintøft og heilt sant

Jorda er dekka av enorme plater, omtrent som isflak. Desse flyttar seg sakte, men sikkert, og av og til smell dei saman. Resultatet? Ei fjellkjede reiser seg – smekk! – og eit nytt kapittel i jordas lange historie tek til. Her på Vestlandet skjedde dette for fleire hundre millionar år sidan, då Ur-Europa og Ur-Amerika krasja så hardt at havet Iapetus forsvann og Den Kaledonske Fjellkjeda reiste seg.

Denne fjellkjeda var ikkje småtteri – ho raga truleg over 9000 meter! Sjølv om ho i dag er slitt ned, har ho lagt igjen tydelege spor: bøygde og knadde bergartar, som Brurastakken er eit døme på, eller som granatglimmerskifer, kvartsitt og marmor –som du finn til dømes i Kvernsteinsparken i Hyllestad.

Når fjella stuper – og landskapet sklir ut

Etter mange millionar år med press og skyving mellom kontinenta, sa naturen: “No er det nok.” Ur-kontinenta byrja å gli frå kvarandre igjen, og med det starta ei dramatisk kollaps. Den enorme fjellkjeda sprakk opp, og fjellsider sklei ut langs store sprekkar i jordskorpa – såkalla forkastningssoner. Ein av desse forkastingane, eller skjærsone som geologane kallar dei, markera tydelege linjer i terrenget som ein kan sjå på Losna, under Lihesten og Storehesten (Kvamshesten). Under denne linja, er bergartane dradd utover som ein pizzadeig.

Dei runde, fargerike steinane du kanskje legg merke til langs stien? Det er konglomerat

Restar av den majestetisk fjellkjeda som ein gong tårna seg opp. Sand, grus og store steinar rasa ned i dalføre høgt oppe i fjellheimen, og vart pressa saman over millionar av år og stivna til fast fjell som vi kallar konglomerat. Konglomeratet finn ein mellom anna i dag på Lihesten, Storehesten (Kvamshesten) og i Solund.

Med andre ord – det som ein gong låg i eit dalføre omgitt av av høge fjell, er i dag dei majestetiske fjella, medan fjella som ein gong kransa dalen, har vorte slitt bort av vêr og vind gjennom millionar av år.

Isbrear og arven etter istida

Etter kvart tok isbreane over som landskapsformarar. Dei har skore ut fjordar, dratt med seg flyttblokker og etterlate seg morener og striper i svaberga som framleis viser kva veg isen drog. Mykje av det du ser frå fjelltoppane – som Sognefjorden, Lågøystolane og dei digre flyttblokkene i terrenget – er direkte spor etter isens kraft.

Så neste gong du står ved ein flyttblokk og lurer på korleis i all verda ein så stor stein hamna nettopp der? Svaret finn du i isens fotspor.

Breane følgde dei gamle elvedalane og grov dei ut til djupe fjordar. Restane av ismassane, og alt dei drog med seg, vart spytta ut i havet – og forma landskapet vi kjenner i dag.

Ei reise i stein – og i tid

Neste gong du besøkjer FjordKysten og Sunnfjord, kan du gjere meir enn å nyte utsikta – du kan forstå henne. Du kan peike og seie: “Dei fjella der var ein gong høgare enn Himalaya.” Du kan undre deg over korleis Alden vart til, eller kvifor fjella i Solund ligg i nesten same retning, som om dei har blitt kamma ut av ei usynleg hand.

Geologi handlar ikkje berre om stein. Det handlar om tid. Naturlege prosessar og dramatikk. Om landskap du kan sjå, ta på – og gå på.

Ta turen til Fjordkysten Regional- og Geopark, og la historia du står på bli ein del av di eiga. Kven veit – kanskje du, neste gong du snublar i ein stein, stoppar opp og tenkjer: “Å, unnskyld. Eg visste ikkje at du var 400 millionar år gammal.”