Lihesten; Frå djupe dalar til majestetisk landemerke

For om lag 400 millionar år sidan låg Lihesten fleire kilometer lengre aust, i botn av ein dal, høgt oppe i den kaledonske fjellkjeda. Denne fjellkjeda vart danna som følge av kollisjonen mellom det amerikanske ur-kontinentet og det europeiske kontinentet. Den kaledonske fjellkjeda var minst like høg som dagens Himalaya, og dalen som vi kan kalle Lihest-dalen, låg truleg 7-8000 meter over havnivået.

Fjella som låg rundt dalen var ustabile, og steinskred frå dei bratte dalsidene var vanleg – noko vi også kjenner att frå dagens fjellandskap, særleg på Vestlandet. Alt skredmaterialet samla seg etter kvart i botn av Lihest-dalen. I dalbotn kunne ein mest truleg finne både elvar og innsjøar. Elvane slipte steinane slik at dei vart meir avrunda. Desse vart til slutt grava ned av nye ras som gjekk gjennom same «slipeprosess».

Stratigrafisk tjukne på over 14 kilometer

Den kaledonske fjellkjeda var som nemnt svært høg, og prosessar djupt nede i mantelen førte til at fjellkjeda etter kvart kollapsa – truleg fordi fjella vart for høge. Dette er ein geologisk prosess vi óg ser i dagens Himalaya, der mellom anna det tibetanske platået sekk ned nokre millimeter per år.

Hyllestad låg på den tida djupt nede i jordskorpa, og mineralsamansettinga i den såkalla Hyllestadskiferen indikerer at den vart danna på eit skorpedjup på 60 – 80 kilometer. Sjølv om ordet «kollaps» kan gje eit inntrykk av noko som skjer raskt, er dette ein prosess som tek mange millionar år.

For Lihest-dalen førte denne kollapsen til at heile dalen glei nedover langs ein stor brotsone kalla Nordfjord-Sogn-lausrivningssona. Denne lausrivningssona danna eit plan, truleg på austsida av dalbotn. Sjølv om dalen sank med nokre millimeter til centimeter per år, haldt steinskreda frå fjella rundt fram, og elvar og innsjø følgde med i den langsame nedstigninga. Til slutt hamna Lihest-dalen i det som i dag er ein del av Hyllestad, og Lihesten-konglomeratet er rekna til å ha ei stratigrafisk tjukne på over 14 kilometer!

I dag er ikkje Lihesten ein dal, men ein majestetisk fjelltopp. Og om du ser nøye etter kan du skimte ei linje som skrår mot vest under konglomeratet, og som skil området med vegetasjon frå det nakne fjellet. Denne linja er ein del av den store brotsona som Lihest-dalen glei langs. Det er også tydelege spor av Nordfjord – Sogn-lausrivingssona både under Stigfjellet på Losna, og under Kvamshesten – også kalla Storehesten.

Eit lite stykke Amerika

Lihesten-konglomeratet ligg faktisk over ein rest av det gamle amerikanske ur-kontinentet, så med andre ord – ein meir kortreist tur til det amerikanske kontinentet får du ikkje!

Lihesten-konglomeratet, som vart avsett i ein dal fleire tusen meter over havet, ligg i dag berre nokre få hundre meter frå bergartar som vart danna på eit skorpedjup på 60-80 kilometer. At desse einingane no ligg så tett kvarandre kan vi takke Nordfjord-Sogn-lausrivingssona under Lihesten for.

Teksten er skrevet av FjordKysten Regional- og Geopark, ein Unesco Global Geopark